نخ بخیه یا نخ جراحی (Surgical Suture) یکی از ابزارهای اساسی پزشکی است که نقش مهمی در ترمیم زخم‌ها و اتصال بافت‌ها دارد. اگرچه این وسیله به ظاهر ساده است، اما انتخاب صحیح آن تأثیر مستقیمی بر کیفیت جراحی، سرعت بهبود زخم و کاهش عوارض جانبی دارد. در اصطلاح عمومی، نخ بخیه را گاهی به عنوان نخ پزشکی یا نخ جراحی پزشکی نیز می‌شناسند.
امروزه انواع متنوعی از نخ بخیه در دسترس هستند که هر کدام ویژگی‌ها، مزایا و کاربردهای خاص خود را دارند. در این مقاله به‌طور جامع بررسی می‌کنیم که نخ بخیه چیست، انواع آن کدامند، چگونه انتخاب می‌شود و در چه جراحی‌هایی کاربرد دارد.
نخ بخیه یک رشته استریل پزشکی است که برای بستن زخم‌های باز یا برش‌های جراحی استفاده می‌شود. این نخ‌ها از مواد طبیعی مانند ابریشم یا مواد مصنوعی مانند پلی‌پروپیلن، پلی‌استر و پلی‌دی‌اکسانون ساخته می‌شوند.
نخ‌های جراحی به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
نخ بخیه جذبی (Absorbable Sutures): بعد از گذشت مدت زمانی، توسط بدن تجزیه و جذب می‌شوند و نیازی به کشیدن ندارند.
نخ بخیه غیر جذبی (Non-Absorbable Sutures): در بدن باقی می‌مانند و باید توسط پزشک کشیده شوند.
این تقسیم‌بندی، اساس انتخاب نخ در جراحی‌های مختلف است و بسته به نوع عمل و محل زخم تعیین می‌شود.
استفاده از نخ بخیه قدمتی هزاران ساله دارد. منابع تاریخی نشان می‌دهند که پزشکان مصر باستان از روده حیوانات و رشته‌های گیاهی برای بستن زخم‌ها استفاده می‌کردند. با گذر زمان، ابریشم طبیعی و نخ‌های کت‌گات (Catgut) که از بافت حیوانی تولید می‌شدند، رایج شدند.
با پیشرفت علم پزشکی و فناوری، نخ‌های جراحی مدرن از مواد سنتتیک مقاوم و استریل ساخته شدند که علاوه بر افزایش ایمنی، مقاومت بالاتر و کاهش عوارض جانبی را فراهم کردند.
نخ بخیه جذبی یکی از پرکاربردترین انواع نخ‌های جراحی است که پس از مدت زمان مشخص، توسط بدن تجزیه و جذب می‌شود و نیازی به کشیدن ندارد. این نوع نخ معمولاً در جراحی‌های داخلی یا بافت‌هایی که دسترسی به بخیه بعد از عمل دشوار است، استفاده می‌شود. نخ‌های جذبی می‌توانند از مواد طبیعی مانند کت‌گات (Catgut) یا از مواد مصنوعی پیشرفته مانند پلی‌دی‌اکسانون (PDS) ساخته شوند. مدت زمان جذب آن‌ها بسته به نوع نخ و شرایط بیمار متفاوت بوده و می‌تواند از چند روز تا چند ماه طول بکشد. استفاده از این نخ‌ها، نیاز به مراجعه مجدد بیمار برای کشیدن بخیه را کاهش داده و روند ترمیم زخم را سرعت می‌بخشد.
نمونه‌ها:
نخ ویکریل (Vicryl)
نخ مونوکریل (Monocryl)
نخ پلی‌گلاکتین (PGA)
نخ پلی‌دی‌اکسانون (PDS)
نخ بخیه غیر جذبی در بدن باقی می‌ماند و برای خارج کردن آن، مراجعه به پزشک در زمان تعیین‌شده ضروری است. این نوع نخ معمولاً برای بخیه‌های پوستی یا بخش‌هایی از بدن استفاده می‌شود که نیاز به استحکام و ماندگاری طولانی‌مدت دارند. از مهم‌ترین ویژگی‌های نخ غیر جذبی می‌توان به مقاومت بالا در برابر کشش، عدم جذب توسط بدن و اطمینان قابل اعتماد در بافت‌های سطحی و پرتحرک اشاره کرد. به همین دلیل، این نخ‌ها گزینه‌ای مناسب برای بخیه‌هایی هستند که ثبات و دوام بیشتری می‌طلبند.
نمونه‌ها:
نخ نایلون (Nylon Sutures)
نخ پرولن (Prolene)
نخ سیلک (Silk Sutures)
نخ استیل جراحی (Surgical Steel)
نخ بخیه‌ها بر اساس ساختار به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند: نخ بخیه تک‌رشته‌ای (Monofilament) و نخ بخیه چندرشته‌ای (Multifilament). نخ‌های تک‌رشته‌ای سطحی صاف و صیقلی دارند که باعث عبور راحت‌تر از بافت و کاهش احتمال ایجاد عفونت می‌شود، اما در عوض گره‌زدن و ثابت نگه داشتن آن‌ها کمی دشوارتر است. در مقابل، نخ‌های چندرشته‌ای از به‌هم‌تابیدن چند فیبر تشکیل شده‌اند، انعطاف‌پذیری بالاتری دارند و گره‌پذیری آن‌ها آسان‌تر است، اما به دلیل وجود فضاهای بین فیبرها، احتمال تجمع باکتری و بروز عفونت در آن‌ها بیشتر خواهد بود. انتخاب بین این دو نوع نخ معمولاً بر اساس محل بخیه و نیاز جراح صورت می‌گیرد.
انتخاب نوع نخ بخیه تنها بر اساس تجربه پزشک انجام نمی‌شود، بلکه عوامل متعددی در این تصمیم مؤثر هستند:
محل زخم: زخم پوستی، داخلی یا در اندام‌های حیاتی
نوع عمل جراحی: جراحی عمومی، زیبایی، ارتوپدی، دندانپزشکی و غیره
مدت زمان ترمیم: نیاز به بخیه موقت یا دائمی
ویژگی بیمار: سن، وضعیت ایمنی بدن و بیماری‌های زمینه‌ای
در جراحی‌های عمومی مانند آپاندکتومی، ترمیم زخم‌های سطحی یا بخیه‌های داخلی، استفاده از نخ بخیه مناسب اهمیت بالایی دارد. در این نوع جراحی‌ها، معمولاً از نخ‌های جذبی مانند ویکریل (Vicryl) استفاده می‌شود که پس از مدتی توسط بدن جذب می‌شوند و نیازی به کشیدن ندارند، به ویژه برای بخیه‌های داخلی که دسترسی مجدد دشوار است. همچنین در بخیه‌های سطحی پوست یا نواحی که نیاز به دوام طولانی دارند، نخ‌های غیر جذبی مثل نایلون به کار می‌روند تا استحکام زخم حفظ شود. انتخاب نوع نخ در جراحی عمومی به محل زخم، شدت فشار روی بافت و شرایط بیمار بستگی دارد.
در جراحی‌های عمومی مانند آپاندکتومی، ترمیم زخم‌های سطحی یا بخیه‌های داخلی، استفاده از نخ بخیه مناسب اهمیت بالایی دارد. در این نوع جراحی‌ها، معمولاً از نخ‌های جذبی مانند ویکریل (Vicryl) استفاده می‌شود که پس از مدتی توسط بدن جذب می‌شوند. نیازی به کشیدن ندارند، به ویژه برای بخیه‌های داخلی که دسترسی مجدد دشوار است. همچنین در بخیه‌های سطحی پوست یا نواحی که نیاز به دوام طولانی دارند، نخ‌های غیر جذبی مثل نایلون به کار می‌روند تا استحکام زخم حفظ شود. انتخاب نوع نخ در جراحی عمومی به محل زخم، شدت فشار روی بافت و شرایط بیمار بستگی دارد.
در جراحی پلاستیک و زیبایی، هدف اصلی علاوه بر ترمیم بافت، کاهش جای زخم (اسکار) و ایجاد ظاهر طبیعی است. به همین دلیل از نخ‌های بسیار ظریف مثل نایلون یا مونوکریل (Monocryl) استفاده می‌شود که کمترین آسیب به پوست وارد کنند و ظاهری صاف و یکدست ایجاد کنند. این نخ‌ها انعطاف‌پذیری بالا دارند و گره‌های ظریف آن‌ها باعث می‌شود محل بخیه به مرور بهبود یابد بدون اینکه جای زخم قابل توجهی باقی بماند.
در دندانپزشکی و جراحی‌های دهان و فک، بخیه‌ها باید به سرعت بهبود یابند و هم به راحتی جذب شوند یا کشیده شوند. به همین دلیل، برای بخیه‌های سطحی لثه و مخاط دهان معمولاً از نخ سیلک استفاده می‌شود و برای بخیه‌های جذبی کوتاه‌مدت، کرومیک کت‌گات کاربرد دارد. این نخ‌ها انعطاف‌پذیری بالایی دارند و بافت‌های ظریف لثه و مخاط دهان را به خوبی تثبیت می‌کنند. همچنین، فرآیند جذب کوتاه‌مدت آن‌ها باعث کاهش نیاز به مراجعه مجدد بیمار و تسریع روند بهبود می‌شود.
در جراحی‌های ارتوپدی، بخیه‌ها برای ترمیم بافت‌های مقاوم مانند تاندون‌ها، لیگامان‌ها و عضلات عمیق استفاده می‌شوند. در این نوع جراحی‌ها از نخ‌های مقاوم و دیرجذب مانند PDS استفاده می‌شود تا استحکام طولانی‌مدت بخیه حفظ شود و بافت‌ها تحت فشار یا حرکت آسیب نبینند. مقاومت بالای این نخ‌ها و توانایی تحمل نیروهای کششی زیاد، باعث می‌شود فرآیند ترمیم بافت‌های سخت و پرتحرک موفقیت‌آمیز باشد.
برای بهبود سریع‌تر زخم و جلوگیری از عوارض، رعایت مراقبت‌های بعد از بخیه ضروری است. محل بخیه باید تا حد امکان تمیز و خشک نگه داشته شود و در صورت نیاز با سرم نمکی یا پانسمان استریل تمیز گردد. از وارد کردن فشار، کشش یا ضربه به زخم باید پرهیز شود، زیرا این کار می‌تواند باعث باز شدن بخیه شود. همچنین تغذیه مناسب شامل پروتئین، ویتامین C و روی می‌تواند روند ترمیم را سرعت بخشد. در صورت مشاهده علائمی مانند قرمزی شدید، ورم، ترشح چرکی یا درد غیرعادی، مراجعه سریع به پزشک ضروری است. اگر از نخ بخیه غیر جذبی استفاده شده باشد، کشیدن بخیه در زمان مقرر توسط پزشک مانع از باقی ماندن جای زخم و ایجاد عفونت خواهد شد.
در برخی موارد ممکن است مشکلاتی به‌وجود آید، از جمله:
عفونت در محل بخیه
واکنش آلرژیک به جنس نخ
باقی ماندن جای زخم یا اسکار
باز شدن زخم به دلیل انتخاب نخ نامناسب
پیشگیری از این عوارض تنها با انتخاب نخ استاندارد و مراقبت پس از جراحی امکان‌پذیر است.
نخ بخیه یکی از اساسی‌ترین ابزارهای جراحی است که به ظاهر ساده به نظر می‌رسد، اما انتخاب صحیح آن می‌تواند تأثیر زیادی بر روند بهبود بیمار داشته باشد. این نخ‌ها در دو دسته کلی جذبی و غیر جذبی عرضه می‌شوند.
شناخت انواع نخ بخیه و کاربردهای آن نه تنها برای جراحان اهمیت دارد، بلکه برای بیماران نیز می‌تواند مفید باشد تا با آگاهی بیشتری مراقبت‌های بعد از عمل را دنبال کنند. در نهایت، نخ بخیه مناسب تضمین‌کننده ترمیم بهتر، کاهش عوارض و بهبود سریع‌تر زخم‌ها خواهد بود.
